Historie

Op 16 Augustus 1662 gaf Ridder Johan van Aerssen, heer van de heerlijkheid Wernhout, het oktrooi aan de schutterij, die zich gesteld had onder het patronaat van St. Jan, wiens feest op 24 juni wordt gevierd. Deze patroon is vermoedelijk gekozen ter ere van de heer. St. Jansgilden zijn overigens zeldzaam. Het gilde is waarschijnlijk ouder dan het jaar 1662. In het reglement wordt immers gezegd, dat de leden van de conferie dit hadden opgesteld en er de goedkeuring op verzochten; het klinkt alsof de vereniging al bestond. Verder heet het, dat de schutters een half jaar na hun aanneming een geweer moesten bezitten “als van ouden hercomen is gewist” zoals het van ouds gebruikelijk is geweest. Een ander artikel zegt, dat de schutters zich naar de doelen moeten begeven “alzoo men van ouden tijden gewoon is te doen”. Van de voorgeschiedenis is echter niets bekend. Het nieuwe reglement spreekt wel van oude tijden, doch hierin zit geen aanwijzing voor enige konklusie. Het kan wellicht inhouden, dat er enige jaren in los verband met het geweer geschoten is voordat behoefte ontstond aan een gereglementeerde vereniging. Uit de gegevens van het St. Willibrordus-gilde van Zundert blijkt, dat men in Wernhout in 1643 al met het  geweer schoot.

Het reglement uit 1662 is niet bewaard, wel een later afschrift. Het bevat de normale bepalingen, die bij de gilden gebruikelijk waren. Wie om dringende redenen of vanwege zijn ouderdom geen geweer kon aanschaffen of hanteren, moest jaarlijks 30 stuivers betalen. Op de dag van de Wernhoutse kermis schoot het gilde “opwaarts “op de vogel, dat wil zeggen: niet op de doelen doch op de schutboom. De eerste drie schoten werden gedaan door de heer, of diens officier, de schout van Wernhout. Als de officier de vogel afschoot, werd de heer als koning van het gilde beschouwd. Afzonderlijk is vermeld, dat het gilde moest aantreden bij de terechtstellingen. Werd een misdadiger naar het gerecht gebracht, dan moesten de schutters met hun volle wapenen aantreden, in de stoet meetrekken en op de strafplaats de ring sluiten. Het ging niet altijd om doodvonnissen, die overigens zeldzaam waren. Ook geseling, brandmerking en verbanning werden op de gerechtsplaats uitgevoerd.Het reglement eindigd aldus. “Deze bovenstaande ordonnatién en keuren van het gilde van de heerlijkheid Wernhout bij ons doorzien en gelezen hebbende, zo worden dezelve van punt tot punt, zo in gedeelten als in het geheel, goedgekeurd, gelijk wij hen hierbij hun keur verlenen, met toewensing van heil en voorspoed aan de bovengenoemde confrerie”. Actum den 16en augustus 1662 AERSSEN VAN WERNHOUT.

De wens van de heer van Wernhout is in vervulling gegaan. Het gilde heeft een lang en onafgebroken bestaan sinds 1662 achter de rug. Jammer genoeg is van zijn lotgenoten heel weinig bekend. Op 17 september 1880 brandde de herberg met de gildekamer af, zodat de archiefstukken en andere bezittingen verloren gingen. Op 14 juni 1881 is het gilde heropgericht. Men legde een nieuwe ledenlijst aan, waarvoor de schutters moesten opgeven in welk jaar zij ingetreden zijn. Het oudste lid bleek Jacobus Mathijs Rombouts te zijn, die in 1837 was aangenomen. Daarna heeft het gilde min of meer lang een verborgen leven geleid. In 1901 vroeg Cornelis Marijnissen uit Wernhout bij de gemeente vergunning aan om een schietbaan voor het geweer te mogen oprichten. Deze was waarschijnlijk voor St. Jan bedoeld. In 1906 vroeg de herbergier Jacobus Nouws hetzelfde voor een perceel onder Wernhout. Momenteel is het gilde reeds zeer lang thuis in café “De Valk” van de familie Dekkers.

Omstreeks 1930 bestond het gilde nog steeds uit zeven oude mannen, die bovendien alle in zundert woonden. Toen besloten enige inwoners van Wernhout  St. Jan weer terug te halen. Dit lukte. Hoe wankel het bestaan van de gilden is in onze moderne tijd, wordt treffend geíllustreerd door het volgende feit.Toen het gilde eens in België op kamp zou gaan en er geen eensgezindheid viel te bereiken, of men per fiets of met de bus zou gaan, traden veel laden uit omdat het bij het fietske bleef. In 1953 vierden niet minder dan twaalf leden hun 25-jarig lidmaatschap, zij hadden lang de kern gevormd, die de vereniging ondanks de krisis-tijd en de oorlogsjaren in stand had gehouden.

In 1962 vierde het gilde zijn 300-jarig bestaan, wat gepaard ging met een sober doch stijlvol feest en een grote jubileumverschieting. Het koningschieten gebeurde vroeger om de 8 jaren, nu om de 4 jaren. Het zilver bestaat ui 14 schilden en 3 keizersvogeltjes, van de volgende koningen: Cornelis Jochems-1872 / Adrianus Antonissen-1877 / Adr. Antonissen-1882 / J.C. Jacobs-1887 / J.C. Jacobs-1892 / J.C.Jacobs-1897 ( keizer ) / P.C.Jacobs-1897 / Jozefus Maas-1902 / Cornelis Jan Bakx-1907 / Jozef Cornelis Maas-1912 / Const. van Dijk-1946 / Ch, Vissers-1962 / Chr. de Jong-1966 / Antoon de Beer-1970.

De merkwaardigste opschriften zijn:

Ik ging als Rijsbergsche boer                                                               Ik wierd keizer na 10 jaren koning
naar de kermis te Wernhout                                                                 en ik had een paleis als een boerenwoning
Daar kreeg ik een vogel op de loer                                                      want de landbouw is mijn broodgewin
welke zijn nest er had gebouwd                                                            voor mij en ook voor mijn huisgezin
Daar gingen wij op jagen                                                                      en omdat ik als keizer niet kan bestaan
daarin had ik mj te behagen                                                                 wil ik ook met de landbouw voortgaan
schoot ik de vogel uit zijn woning                                                          en blijvenvolgen ploeg en paard
en ik werd voor de 2e maal koning.                                                      en het is nu 55 jaren geleden
Dat Marijn Hendrik van Aart
J.C.Jacobs Wernhout 27 september 1892.                                           Als laatste keizer is overleden.

J.C.Jacobs keizer der Gilde van Wernhout 22 sept. 1897.

Mijn broeder heeft al 10 jaren                                                              Met kermis kwam het gilde te weten
als koning de schilden gedragen                                                         Dat er op een boom een vogel was gezete
Het was op de tweede kermisdag                                                         Gewapens ging het gezelschap er op af
dat die ontving het keizerstaf                                                                ’t bestuur met toom, wimpel en vaan vooraf
en toen op den derde kermisdag                                                          En daar achter al de werkende leden
schoot ik de koningsvogel af                                                                 volgens oud gebruik van het verleden
omdat ik nog was in mijn jeugd                                                              Zoo kwamen wij bij den boom
schoot ik die in volle vreugd                                                                  Het weder was wonderschoon
En op verzoek van mijn broeder                                                            En toen schoot ik den vogel van den boom
bedank ik nu als wimpelvoerder.                                                            daarom kreeg ik den koningskroon.

P.C.Jacobs,koning der Gilde van Wernhout 23 sept. 1897.                   Jozef Cornelis Maas, koning geschoten Wernhout
27 sept. 1912.

Het gilde bezit een wimpel van rood satinet met eenzijdig op linnen geschilderd medaillon met afbeelding van St. Jan. Het vaandel van zijde heeft drie vertikale banen in de kleuren blauw, wit en geel. In de eerste baan staat het wapen van Aerssen, in de tweede een op linnen geschilderd medaillon met de patroon en de woorden “St Jan Bapista 1662 “. Het is vermoedelijk kort na 1880 gemaakt, Enige jaren geleden nam het gilde een nieuwe overdekte schietbaan in gebruik.

Publikaties van het Archivariaat “Nassau-Brabant”
door: Albert Delahaye